Historia i tradycja parzenia herbaty w Polsce

Pierwsza pisana informacja o herbacie w Polsce pochodzi z listu króla Jana Kazimierza do Ludwiki Marii Gonzagi. Była ona żoną dwóch kolejnych królów Polski Władysława IV i jego brata Jana II Kazimierza i to ona, będąc z pochodzenia Francuzką wprowadziła w Polsce zwyczaj picia herbaty. W liście Jan Kazimierz zapytuje o sposób parzenia herbaty i ilość cukru ponieważ chce spróbować. Rzecz ma miejsce w 1662 roku. Polacy w tamtych czasach to zdecydowanie kawosze. Herbata traktowana jest raczej jak zioło.

Herbata w XVIII wieku w Polsce – trucizna i miłość króla Augusta Poniatowskiego

W połowie XVIII wieku pojawia się dzieło „Nowe Ateny albo akademia wszelkiej sciencyi pełna”, gdzie herbata nazwana zostaje „herba the”.

Prawdopodobnie w tym czasie zaczyna kształtować się obecna nazwa herbaty, która jest w naszym kraju zlepkiem łacińskiego słowa „herba” oznaczającego ziele i „thea”, czyli ówczesnej nazwy herbaty. Jest to ewenement na skale światową, ponieważ Polska (także Litwa i zachodnia Białoruś) oraz Mjanma używają słów innych niż mających swe źródło w różnie czytanym chińskim słowie „cha”. Tam, gdzie herbata docierała drogą lądową utrwaliła się twarda wymowa „cza”, kraje posiadające głównie herbatę sprowadzaną drogą morską używały nazwy z południowych Chin gdzie słowo „cha” wymawiane było miękko i dało początek nazwie „tea”.

Jędrzej Kitowicz opisując zwyczaje szlacheckie pod koniec XVIII wieku pisze o herbacie, że powoduje suchoty i oziębia żołądek. Zaleca stosować ją do płukania ust po wymiotach wynikających z pijaństwa. Krzysztof Kluk – znany botanik również pod koniec XVIII wieku pisze wprost, że to trucizna i że Chiny mniej by nam zaszkodziły wszystkimi swoimi truciznami niż herbatą. Dzieli on herbatę na zieloną i czarną nazywając ją za Linneuszem: Thea bohea i Thea viridis.

Wielkim miłośnikiem herbaty jest król Stanisław August Poniatowski. Herbatę piją się na spotkaniach towarzyskich u króla i wkrótce zostaje ona napojem wyższych sfer. Mimo wszystko herbata jest bardzo niepopularna w XVIII wieku. Rejestry kupieckie mówią, że kawy sprowadza się 470 tys. ton, a herbaty zaledwie 19 ton.

Po rozbiorach Polski Polacy nauczyli się od Rosjan parzyć herbatę w samowarze. Był to wtedy najpopularniejszy bezalkoholowy napój w Rosji. Samowary stają się w Polsce popularne i zostają z nami jeszcze do czasów PRLu.

XIX i XX wiek o herbacie w Polsce

Herbata była bardzo lubianym napojem przez Marszałka Józefa Piłsudskiego, który pijał jej duże ilości. Podobno kilka kubków każdego dnia. A do herbaty wybierał wysuszone cynamonki pokrojone w plasterki. Początek XX wieku to czas, gdy herbata dogania swą popularnością kawę. Wynika to ze znacznego spadku jej ceny.

W komunistycznej Polsce niewiele herbat jest dostępnych. Znamy głównie herbatę gruzińską, indyjską madras i chiński oolong niskiej jakości.

Obecne losy herbaty w Polsce

Obecnie piją się w Polsce bardzo dużo herbaty. Około kilograma suszu roczne zużywa statystyczny Polak co stawia nas na 9 miejscu na świecie i wyprzedzamy takie herbaciane kraje jak Japonia czy Chiny. Choć od lat 90 dostępne jest coraz więcej herbaty różnych rodzajów naszą ulubioną pozostaje herbata czarna. Najchętniej pijamy ją z cytryną i cukrem i chyba taki sposób możemy nazwać naszym tradycyjnym stylem parzenia.

Autorem tekstu jest Rafał Przybylok, tekst powstał na potrzeby dokumentacji programu Pytanie na Śniadanie TVP2